Công việc ngành IT đang dần trở thành nghề không cần bằng đại học

Không phải cứ bỏ học đại học giống như Bill Gates thì sẽ thành công, nhưng ngành IT đang ngày càng cho thấy đây là một nghề không cần bằng đại học.

50 - 60% kĩ sư không có năng lực lập trình?

Aspires Minds National Employment (AMNE), công ty đánh giá năng lực nhân sự toàn cầu, mới đây phát hành một báo cáo về thực trạng năng lực kĩ sư ngành IT trên thế giới. Báo cáo này xoay quanh năng lực các kĩ sư CNTT của Hoa Kỳ, Trung Quốc và Ấn Độ, 3 quốc gia có tỷ trọng nhân lực lớn nhất trong lĩnh vực lập trình phần mềm.

Việc chính của lập trình viên là viết mã (code), báo cáo AMNE thì chia năng lực lập trình ra làm nhiều cấp độ, từ cấp cao nhất là viết mã hoàn hảo, viết mã với một chút cẩu thả, viết mã nhiều lỗi.. cho đến cấp thấp nhất là... viết không nổi đoạn mã ra hồn. Yêu cầu tưởng như đương nhiên “viết mã đúng chức năng và đúng logic đã mô tả” thì lại chỉ có 2,1% lập trình viên Trung Quốc đạt yêu cầu này, con số của Mỹ là 18,8%.

Yêu cầu được “hạ chuẩn” một chút là chỉ cần viết mã đúng thì có thể có một ít lỗi hiếm cho thấy thêm 15,3% lập trình viên của Mỹ đạt yêu cầu còn Trung Quốc chỉ thêm được 0,5% mà thôi. Mức độ giữa giữa là lập trình ở trình độ cơ bản, phạm nhiều lỗi cơ bản có 81% lập trình viên Trung Quốc đáp ứng và 61,8% lập trình viên Mỹ.

Có đến 10,4% kĩ sư IT người Trung Quốc bị đánh giá là lập trình kém tới mức không viết nổi một đoạn mã, con số này chỉ 4,1% đối với kĩ sư CNTT người Mỹ.

Báo cáo của AMNE tương đối gây sốc với các chuyên gia giáo dục bởi nó cho thấy kết quả “đầu ra” của đào tạo kĩ sư xem ra khá tệ hại. Trong khi đó, các chuyên gia trong ngành thì lại tỏ ra khá bình thản, họ hoàn toàn hiểu được thực tế này, thậm chí nhiều doanh nghiệp phần mềm đã phải đối phó với tình trạng này trong rất nhiều năm trở lại đây.

Trong vòng 30 năm gần đây, lập trình phần mềm và rộng hơn là CNTT đã phát triển rất nóng, nhiều công ty trở thành ông lớn và nhiều tỷ phú xuất thân từ giới lập trình, nhu cầu nhân lực cũng rất lớn và sẽ ngày càng tăng cao hơn. Các công ty trong ngành thiếu hụt nhân lực đến mức vào năm 2013, Bill Gates và Mark Zuckerberg đã cùng nhau đăng một video kêu gọi học sinh Mỹ hãy học lập trình.

Một dự báo nhân lực ước tính đến năm 2025, nước Úc sẽ bị thiếu hụt 100.000 lập trình viên. Việt Nam cũng không nằm ngoài vòng xoáy khi thiếu hụt khoảng 200.000 coder. Còn ở Mỹ, con số này gấp 5 lần, lên tới 1 triệu người.

Nhân lực khan hiếm dẫn đến mặt bằng lương tăng cao và việc mời gọi nhiều bạn trẻ đam mê công nghệ tham gia ngành này trở nên sôi động, nhưng nó cũng có nhiều hệ quả khó lường khác. Điều đầu tiên dễ nhận thấy là sinh viên trở nên lười biếng hơn vì họ không bị áp lực phải học giỏi, phải cố gắng vì khi mà ra trường là sẽ được săn đón.

Điều tiếp theo còn tệ hại hơn là các trường đại học cũng không có nhiều động lực chuyển đổi khi mà chẳng phải làm gì thì sinh viên trường đã dễ dàng tìm được việc làm đúng ngành nghề. Hệ quả hợp lại là chương trình đào tạo kĩ sư phần mềm trở nên tụt hậu so với nhu cầu thực tế. Chất lượng đi xuống dẫn đến nhu cầu tuyển dụng lại càng tăng và vòng tuần hoàn đi xuống tiếp theo.

Báo cáo của AMNE đã trình bày đúng bức tranh đào tạo kĩ sư IT ở 3 cường quốc thế giới, vậy bức tranh ở Việt Nam thì sao? Có lẽ Việt Nam không khác Trung Quốc là mấy, thậm chí nhiều gam màu tối hơn. Một số chuyên gia có tiếng trong ngành IT Việt Nam cho rằng, kĩ sư IT loại khá và giỏi ở Việt Nam chỉ khoảng 1-2%, còn kĩ sư không có năng lực lập trình vào khoảng 50 - 60%. Trong một bài phát biểu ngày 30/3/2019, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ cho biết, chỉ 30% cử nhân CNTT ra trường có thể làm việc được ngay, 70% phải đào tạo lại.

Rõ ràng là có sự vượt trội trong chất lượng đào tạo kĩ sư phần mềm ở Mỹ so với các quốc gia còn lại, nhưng lý do nằm ở đâu? Nội dung báo cáo của AMNE chỉ ra 2 vấn đề lớn nhất của hệ thống đào tạo lập trình viên tại Ấn Độ và Trung Quốc: Chỉ 3% sinh viên được đào tạo những công nghệ mới phù hợp với nhu cầu của cuộc Cách mạng 4.0 như trí tuệ nhân tạo, khoa học dữ liệu...; Chỉ 7% sinh viên có làm một dự án nào đó trước khi tốt nghiệp.

Nhận xét rút ra từ 2 vấn đề trên là các chương trình đào tạo đại học đang không theo kịp với nhu cầu thực tế của thị trường, không có sự đổi mới trong chương trình đào tạo và không có sự gắn kết giữa đào tạo và doanh nghiệp. Đào tạo đại học ở Việt Nam cũng gặp vấn đề tương tự, các chương trình đào tạo thường được duy trì hàng chục năm và hầu như không thay đổi gì nhiều. Chẳng hạn như giáo trình của một trường đại học hàng đầu hiện nay vẫn còn dạy lập trình flash, một công nghệ web cổ điển đã "đắp chiếu".

Ngay cả khi trường đại học muốn đổi mới chương trình thì cũng vô cùng khó thực hiện vì lực lượng giảng viên trong trường không có kinh nghiệm với công nghệ mới. Việc kết hợp với doanh nghiệp phần mềm để giảng dạy thì lại gặp rào cản bởi giảng viên là nhân viên của doanh nghiệp vốn không đạt chuẩn đứng lớp ở bậc đại học.

Nghề không cần bằng đại học

Bài viết mới đây trên Glassdoor tiết lộ, hầu hết các ông lớn trong ngành CNTT như Apple, Google, IBM... đã bỏ yêu cầu bằng cấp trong tuyển dụng. Trên Quora, một nhân viên cao cấp của Google tiết lộ, bộ phận tuyển dụng của Google không quan tâm đến điểm số ứng viên mà chỉ quan tâm đến thái độ và kiến thức thực tế của họ.

Tại Việt Nam, trong khi hầu hết các doanh nghiệp phần mềm chỉ cần ứng viên có năng lực chuyên môn thì nhiều cơ quan nhà nước vẫn yêu cầu đầu vào là bằng đại học. Vấn đề duy nhất là ở những cơ quan nhà nước này hầu như không có cơ hội phát triển năng lực chuyên môn dành cho dân IT.

Chương trình đào tạo 5 năm của bậc kĩ sư cũng bị xem là quá dài. Một sinh viên vừa ra trường ở Hà Nội đã gặp lại bạn học cấp 3 trong buổi phỏng vấn xin việc và kể lại rằng: “Tôi vào đại học, nó đi học lập trình. Tôi bắt đầu học lập trình C, nó ra trường làm lập trình viên. Tôi ra trường đi xin việc, nó ngồi phỏng vấn...”.

Với một ngành thay đổi quá nhanh như CNTT, những chương trình đào tạo kiểu “từ từ mà tiến” ở bậc đại học xem ra không thể đáp ứng được nhu cầu. Các nhà tuyển dụng cũng “chán” không yêu cầu bằng cấp gì cả nên lợi thế lớn đang nghiêng về các chương trình đào tạo chuyên ngành.

Những chương trình đào tạo thích ứng với nhu cầu của ngành đang trở nên phổ biến và dần thay thế lối đào tạo cũ. Kỷ nguyên này được bắt đầu với những sản phẩm đào tạo mở dựa trên nhu cầu của ngành.

Chỉ sau vài năm, học viên hoàn thành các khóa trên Coursera thậm chí còn được đánh giá cao hơn kĩ sư CNTT khi tuyển dụng trong ngành AI vì startup này liên tục cập nhật kiến thức mới. Hoặc chương trình lập trình viên quốc tế Aptech của Ấn Độ với khung chương trình hoàn toàn dựa trên yêu cầu từ các doanh nghiệp phần mềm, sinh viên phải hoàn thành 4 project mới có thể tốt nghiệp.

Không phải tự nhiên các doanh nghiệp phần mềm loại bỏ yêu cầu bằng cấp khi tuyển dụng và thay thế việc săm soi bảng điểm bằng những bài test chuyên môn. Thực tế đã dạy họ rằng, đây là nghề không cần bằng đại học loại giỏi và thậm chí có thể không cần bằng đại học luôn.

Theo Dantri.com.vn

>> Đọc thêm: Nghề lập trình lương cao, nhu cầu tuyển nhiều nhưng vẫn bị chê