Lạ lùng hệ thống chấm điểm công dân ở Trung Quốc: Không cẩn thận là vào "sổ đầu bài" như học sinh

Trung Quốc đang chuẩn bị thúc đẩy kế hoạch chấm điểm công dân đối với dân số 1,3 tỷ người với mục tiêu phân loại công dân tốt/xấu để xác định mức độ ưu tiên.

Các phiên bản của hệ thống này được gọi là hệ thống tính điểm tín dụng xã hội (SCS), đang được thử nghiệm tại hàng chục thành phố với mục đích tạo một mạng lưới trên toàn quốc. Nhiều ý kiến phê bình cho đây là một cách thức nặng nề để kiểm soát công dân.

Tuy nhiên, những người ủng hộ thì nghĩ việc này sẽ tạo ra một xã hội văn minh và người dân sẽ tuân thủ pháp luật hơn. Chính phủ đã đưa ra cảnh báo: "Những người vi phạm pháp luật và không thành thật sẽ phải chịu hậu quả rất nặng nề".

Kế hoạch này có thật hay không?

Điều đó là có thật. Năm 2014, nội các Trung Quốc đã công bố một kế hoạch xây dựng hệ thống SCS vào năm 2020. Kể từ năm 2015, một mạng lưới quốc gia tập hợp thông tin về chính quyền trung ương và địa phương đã được sử dụng nhằm đưa hàng triệu người vào "danh sách đen", không cho phép họ được đặt vé máy bay và tàu cao tốc - một phần của hệ thống có liên kết với SCS.

Tuy nhiên, đã có một bộ phận đặt sự nghi ngờ về việc liệu Trung Quốc sẽ phải thiết lập một hệ thống phổ biến hay chỉ thực hiện trong một mạng lưới nhỏ hơn. Chủ tịch Trung Quốc sau đó đã kêu gọi triển khai một hệ thống SCS cho toàn xã hội.

Tại sao Trung Quốc lại triển khai hệ thống này?

Trung Quốc hiện đang xảy ra tình trạng phạm pháp gia tăng trong mọi lĩnh vực, nước này lại đang ở giai đoạn công nghiệp hoá bùng nổ. Ý tưởng về hệ thống SCS được đưa ra để nâng cao tiêu chuẩn và lấy lại niềm tin của người dân cũng như là một phương tiện để giữ vững những điều luật cơ bản thường bị làm trái.

Người dân Trung Quốc được chấm điểm như thế nào?

Việc này thay đổi tuỳ theo từng địa điểm. Tại các thành phố phía đông của Hàng Châu, hoạt động "vì xã hội" bao gồm hiến máu và công việc tình nguyện, còn vi phạm luật giao thông sẽ làm giảm đi điểm tín dụng của công dân.

Ở Trung Sơn, một hòn đảo ở gần Thượng Hải, những điều cấm ở đây bao gồm cả sử dụng điện thoại hoặc hút thuốc khi đang lái xe. Các hành động mang tính phá hoại có cả dắt chó đi bộ mà không dùng dây xích và chơi nhạc âm lượng lớn ở nơi công cộng.

 Hệ thống nhận dạng người dân đang được SenseTime triển khai.

Điểm tín dụng có thể tăng ở thành phố Nghĩa Ô gần đó bằng cách giúp đỡ người cao tuổi hoặc hành động bảo vệ tài sản công cộng. Công dân bị mất điểm vì những lý do như không trả các hoá đơn điện nước, làm trái các quy định của nhà nước hoặc lừa đảo.

Hơn nữa, chơi game quá nhiều và phát tán các thông tin sai lệch cũng có thể làm giảm điểm của các công dân. Theo Chính sách Đối ngoại, công dân ở thành phố Đông Bắc đã thêm vào "mốc" chấm điểm cho hệ thống chính thức các hành vi sai trái là tuyên truyền về tôn giáo bất hợp pháp cũng như xúc phạm người khác trên MXH.

Điều gì sẽ xảy ra nếu điểm tín dụng của một người dân giảm?

Họ có thể sẽ bị từ chối các dịch vụ cơ bản hoặc cấm vay tiền. Tại Nghĩa Ô, một công dân có điểm tín dụng thấp sẽ không được nghỉ trong các khách sạn sang trọng, mua bất động sản, mua xe đắt tiền hoặc gửi con đến một trường tư. "Những người dối trá" sẽ phải đối mặt với những hạn chế về việc làm, trong đó bao gồm cả tài chính, theo như chỉ thị của chính phủ năm 2016.

>> Người trẻ Trung Quốc lập bàn thờ Jack Ma trong nhà như thờ thần tài

Người dân có quyền khiếu nại hay không?

Công dân tại Nghĩa Ô có 15 ngày để khiếu nại thông tín dụng do chính quyền phát hành, theo quy định của thành phố. Một trường hợp khác được Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đánh dấu cho thấy, công dân không phải lúc nào cũng biết họ đã bị liệt vào "danh sách đen" và việc này không hề đơn giản để sửa đổi.

Quy tắc này này có được áp dụng với người nước ngoài không?

Đối với chương trình thí điểm tại Nghĩa Ô, người nước ngoài cũng được "chấm điểm". Mức điểm thấp sẽ ảnh hưởng tới thị thực và giấy phép cư trú sẽ không được cấp mới hay gia hạn và bị từ chối các giao dịch kinh doanh ngoại hối. Những người nước ngoài có số điểm cao sẽ được hưởng các quyền lợi như vay với ưu đãi và cấp visa nhập cảnh nhiều lần.

Người nước ngoài cũng sẽ được "chấm điểm".

Công nghệ nào đứng sau hệ thống này?

Những tiến bộ rõ rệt về dữ liệu đã đơn giản hoá việc thu thập cơ sở dữ liệu khổng lồ. "Nền tảng chia sẻ thông tin tín dụng quốc gia" được sử dụng để tạo một "danh sách đen" cho các hành khách hàng không hoặc đường sắt, tập hợp tất cả thông tin từ các bộ của chính phủ và chính quyền địa phương.

Giới chức Trung Quốc đang nghiên cứu cách áp dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt để xác định người chạy xe máy hoặc xe đạp vượt đèn đỏ. Công nghệ này đã được triển khai ở Tân Cương. Hệ thống SCS "có thể là biểu hiện nổi bật nhất" của chính phủ với mục đích tăng cường các quy trình, quy định, chính sách pháp lý thông qua việc áp dụng công nghệ thông tin, theo chuyên gia về chính sách kỹ thuật số Trung Quốc - Rogier Creemers.

Phản ứng của người dân đối với hệ thống này ra sao?

Các nhóm nhân quyền cho rằng, đây là một động thái đầy mưu mô tại một đất nước mà có hoạt động kiểm duyệt truyền thông, Internet và nghệ thuật rất chặt chẽ. Chính quyền sẽ củng cố, cung cấp thêm kiến thức về kế hoạch này cho người dân và kể cả những doanh nghiệp nước ngoài đang hoạt động tại Trung Quốc, Mirijam Messner, nhà nghiên cứ tại Viện Nghiên cứ Trung Mercator, cho biết.

Ông Creemers cũng cho hay, hệ thống này "vẫn còn là một công cụ khá thô sơ" nhưng sẽ dần thay đổi trong tương lai. Đã có những ý kiến trái chiều với các hệ thống của địa phương. Một đợt thử nghiệm tại thành phố Toại Ninh (gần Thượng Hải) đã bị dừng sau những chỉ trích của giới truyền thông. Ngoài ra, nhiều khách hàng của Ant Financial còn phản ứng dữ dội khi họ không hề biết mình được đưa vào hệ thống tín dụng và chấm điểm xã hội - Sesame Credit - một công ty con của Alibaba.

Tuy vậy, những người tri thức và sống ở thành thị lại có cái một cái nhìn tích cực hơn. Nhiều người ủng hộ việc triển khai hệ thống, coi đó là một phương tiện thúc đẩy tính trung thực trong xã hội và nền kinh tế chứ không hề vi phạm quyền riêng tư, theo cuộc khảo sát thực hiện bởi Viện Mercator của Đức.

Theo Cafebiz.vn